ADEUS A XOSÉ NEIRA VILAS

Este venres 27 de novembro, xa avanzada a mañá, o alumnado de literatura galega de 2º BAC preparaba apresuradamente para proxectar nos corredores unha imaxe de Xosé Neira Vilas cun breve pé que aclaraba que o autor de Vila de Cruces nos deixara. Poderíamos escribir aquí un artigo extenso gabando as calidades do autor e da persoa que foi Neira Vilas, pero hai abondosa información na rede e nos medios. Aquí e agora gustaríanos, gustaríame, facer unha breve reflexión, xa a título persoal, do que supuxo Memorias dun neno labrego para aqueles que nacimos nos anos 60 do pasado século e nos botamos a ler nos 70.

Non me lembro con exactitude cal foi o primeiro libro, libro-libro, refírome, que lin en castelán, pero si me lembro que o primeiro libro que lin en galego era Memorias dun neno labrego, lectura obrigatoria, se mal non recordo, naquel 1º de BUP no que eu tería uns catorce anos. A lectura non fora fácil porque o vocabulario era complicado e non tiñamos dicionarios axeitados. A miña foi a primeira promoción que estudara lingua galega no instituto. Daquela o material didáctico estaba por facer, había un único libro de texto e non gardo na memoria literatura xuvenil en galego a non ser unha tradución do Principiño, que por fortuna tiña na casa, e que por moito debuxiño que tivese non acababa de convencerme... (quen dixo que esta era unha lectura para nenos?).

Cando conseguín ir superando as dificultades do léxico e avanzando a novela, descubrinme igual de prendida que con outros libros que lera, xa non era capaz de parar até saber se habería xustiza para Balbino, odiaba a Manolito, sentíame resarcida cando lle guindara a pedra e choraba de carraxe cando seu pai o castigara brutalmente.

Parafraseando a Carlos Negro, eu nunca fóra nena de aldea, máis a aldea entrou en min non só a través da casa dos avós paternos, na aldea de Cabeza de Vaca, en Ourense, senón tamén a través dos libros da Triloxía do neno de Neira Vilas. Con el descubrín a historia da xente humilde do meu país, que ás veces non é a que se conta nos libros de texto, unha historia de asoballamentos, inxustizas e desigualdades, pero cun ingrediente novo, a dignidade que Neira Vilas lle devolvía a aldea.

Voltei a mirar para o río e a comparalo cao vida. Coa vida de todos. A da xente que facía a labra, a dos que estaban lonxe, ou navegando, ou aínda non nasceran. ¡Que procesión inmensa é o mundo! Que feira, onde a todas horas chegan uns e outros vanse.

Memorias dun neno labrego

Grazas polas túas lecturas, Xosé, por facernos máis agradable este río da vida.

EL LECTOR, DE B. SCHLINK

As Papalibros xuvenís comezaron este curso con El lector, novela de B. Schlink. A novela de amor do principio, narra a relación amorosa dun adolescente cunha muller madura, vaise convertindo na segunda e terceira parte nunha revisión do pasado recente de Alemania e unha reflexión sobre a culpabilidade. Schlink, nado en 1944, pertence a esa xeración de escritoras e escritores alemáns revisionistas do pasado nazi do seu país que está en conflicto coa súa identidade cultural. O revisionismo é un motivo constante na narrativa de Schlink e especialemnte nesta obra, que parece ser parcialmente autobiográfica.

Pero esta é tamén unha novela sobre literatura e libros. Unha parte importante do ritual amoroso é a lectura que Michael Berg, o protagonista, fai a Hanna, a súa amante, cada vez que están xuntos. Hanna vai aprendendo a apreciar grandes clásicos como Homero, Goethe, Stendhal, Schiller, T. Mann, Lessing... que lle le Michael, o lector, e déixase seducir por eles. 

A relación entre Michael e Hanna, aínda que desigual, dominante e difícil por momentos, é plena e acelera no adolescente o tránsito á idade adulta. Pero quen é realmente Hanna? que sabe Michael do seu pasado? A resposta está na segunda parte, na que os antigos amantes se reencontrarán anos máis tarde, nun contexto totalmente distinto, e Michal, incipiente avogado, descubrirá o seu pasado nazi e algunha circunstancia lle fará entender a súa brusca desaparición. É aquí cando comeza a reflexión sobre a culpabilidade de Hanna, e por extensión do pobo alemán, que obedecía ordes sen cuestionarse unha autoridade que impelía a cometer atrocidades. Pero non só se cuestiona a culpabilidade dos colaboradores directos como Hanna, senón tamén dos espectadores paralizados polo medo, como o propio Michael, espectador mudo nun xuízo no que podería intervir, aportando datos que exculpasen a Hanna.

Aparécesenos entón esta relación amorosa entre unha dominante muller seductora e un inmaduro adolescente como uha metáfora do pasado de Alemania, onde un engaiolante III Reich seduciu a todo un pobo que non tivo a madurez necesaria para ver esa outra cara oculta da lúa, ao igual que Michael con Hanna ata moito máis tarde. A secuela da relación non deixa lugar a dúbidas, non pode volver querer a esa muller, en certo modo ata renega dela, pero tampouco será capaz de volver a amar con esa paixón da adolescencia, en certo modo se consume, queda incapacitado para o amor pleno.

CREMATORIO E PÍLDORAS AZULES

Se na nosa primeira quedada de outubro dábamos conta das lecturas do verán, entre as que compartimos De ratos e homes, de J. Steinbeck, nesta xuntanza de novembro as Papalibros adultas comentamos os nosos primeros libros deste novo curso escolar, Crematorio, de R. Chirbes, e Píldoras azules, de F. Peeters. 

Eleximos Crematorio como unha pequena homenaxe a Rafael Chirbes, un dos mellores escritores da narrativa española recentemente falecido. A acción arranca coa morte de Matías Bertomeu, militante de esquerdas durante o franquismo que dedicou os últimos anos da súa vida á agricultura ecolóxica en Misent, unha turística vila de Levante facilmente identificable coa Denia natal de Chirbes, pero que podería ser calquera lugar da costa española. Arredor deste protagonista ausente vaise tecendo unha rede de personaxes de amplo espectro social e humano, dende a familia de Matías, de orixe burgués, como o seu irmán Rubén, o constructor sen escrúpulos que se enriqueceu coa especulación urbanística e boom da construción, ou a súa sobriña Silvia, bempensante restauradora de arte, que se sinte máis unida a Matías que ao seu pai, até as mafias rusas cos seus matóns e prostitutas,  e tamén os matóns nativos e/ou homes para todo, que axudan a cimentar a fortuna de Rubén con escuras manobras e negocios. Completan este desfile Santiago Brouard, un escritor acabado, vítima do alchool e as drogas, ou o seu biógrafo e suposto amigo, Juan Muñor, profesor e crítico literario, esposo de Silvia.

A novela ten unha estructura circular, empeza e acaba co monólogo interior de Rubén arredor do corpo de Matías no tanatorio. A este monólogo vanse engadindo distintas voces formando unha rica polifonía da que se vale Chirbes, mediante o dominio maxistral do estilo indirecto e directo libre e o monólogo interior, para denunciar descarnadamente á especulación urbanística e a corrupción en xeral da España de comezos do s. XXI, deixando en evidencia todas as pezas que a conforman. Non se salva ninguén, constructores, políticos, mafiosos, pero tampouco a burguesía acomodada e culta, a xoven esposa oportunista e hortera, o escritor que pode ser cruel coa persoa coa que convive e o atende con devoción, o culto profesor universitario mesquiño ou até o propio Matías, militante de esquerda e ecoloxista, que rouba o terreo, en todos os sentidos, a seu irmán Rubén.

Ao final case acabamos empatizando con Rubén, que a pesares da súa falta de ética e escrúpulos é coherente dalgún xeito, ocupándose dunha familia que lle repocha unha riqueza da que se beneficia. O título, Crematorio, non fai só alusión ao lugar onde o corpo de Matías vai ser incinerado, senón tamén a todo ese mundo que é consumido pola voráxine especulativa e o afán de riqueza.  

Píldoras Azules é un comíc autobiográfico de F. Peeters, que narra o día a día dunha relación de parella no que ela e o seu fillo son seropositivos (e deben tomar esas pilulas azuis ás que alude o título). É unha historia honesta, sinxela e valiente, que mira de fronte a unha enfermidade cruel e estigmatizada que castiga e nos enche de medo co mellor que temos, o amor. En palabras do propio autor, a SIDA afecta ao máis intanxible do ser humano, o amor, creando discapacitados para o amor. Do debuxo de Peeters destacaríamos calidez dos rostros amados nos ollos de Cati e o neno, os elementos máis abstratos do comezo, cando tratar de explicarnos o contaxio do virus no sangue e, especilamente ese toque surrealista co chimpancé branco, que representa o medo, ou o mamut, animal ancestral que dialoga co autor e aconsella "confórmate con apreciar a tempo as cousas que teñen un final".

Despois desta xuntanza conseguimos a nova edición de Píldoras Azules, na que se engade unha pequena secuela que dá conta das vidas dos protagonistas nos últimos trece anos e devorámola sin dilación. Este epilogo redondea aínda máis esta historia, que abre unha porta á esperanza ao tratamentoda SIDA e ao fin da exclusión social que produce a enfermidade sen caer en sentimentalismos ou melodramas.